در دهههای هفتاد و هشتاد شمسی در اوج گیری فاز سیاسی حرکت ملی آذربایجان و زایش روز افزون تشکیلات سیاسی آنچه مورد غفلت بود ضعف تئوریک و اقتصادی حرکت ملی متاثر از ایدههای سانتیمانتال چون تورانگرایی و بوتووچولوک بود. یکی از دلایل اصلی آن نبود نخبگان تئوریسین و آکادمیک بود. پارامترهایی که پس از گذشت سی سال هنوز آنچنان که باید مورد توجه واقع نگردیده است. نبود تعاریف اساسی و عدم اجماع بر مفاهیم اساسی علاوه بر تشتت آرا و کنشهای هدفدار سبب سر در گمی نسل تازه فعالین و به تبع انقطاع نسلی در جریان حرکت ملی گردیده است. امروزه با در نظر گرفتن تجربه سی ساله فعالین و وجود آکادمیسینهایی که از مراکز علمی جهان فارغالتحصیل گردیدهاند و بعضا در این مراکز صاحب کرسی در رشتههای متنوع علوم انسانی هستند انتظار میرود این نخبگان با اجماع و تضارب آرا و تئوریزه کردن مفاهیم اساسی، سنگ بنایی قابل اتکا برای حال و آینده حرکت ملی ایجاد نمایند.
مفاهیم اساسی از نظر نگارنده به شرح زیر میباشد:
۱. آذربایجان به مثابه امر حقیقی و تاریخی، جغرافیای تاریخی، سیاسی، وضعیت فعلی، اتنو گرافی، منابع طبیعی و انسانی، پتانسیلها.
۲. ساکنین آذربایجان به مثابه ملت یا قوم. حقوق اساسی، منافع ملی! انسان آذربایجانی به مثابه سوژه کنشگر و ابژه مورد مطالعه در فرهنگ عامه، زبان، وضعیت اعتقادی و مذهبی.
۳. مطالعه انتقادی و بدور از گرایشهای سیاسی وقایع تاریخ معاصر از مشروطه تا تشکیلات سیاسی موثر فعلی.
۴. ایران و جغرافیای آن، فرصتها و تهدیدات موجود و بالقوه، جمهوری اسلامی به مثابه واقعیت غیر قابل انکار، نحوه تعامل و یا تقابل.
۵. ایران و مطالعه جامعه روشنفکری فارسی و نحوه تعامل و تاثیرگذاری بر آن.
۶. مطالعه اتنیکهای همسایه و موجود در جغرافیای ایران در جهت ارائه راهکار نحوه تعامل و کاهش تنشهای اتنیکی.
۷. اولویت بندی مشکلات و مسائل و ارائه نقشه راه جامع و هدفگذاری مبتنی بر واقعیات.
۸. لابیگری در مجامع علمی، حقوقی و سیاسی بینالمللی و تقویت دیاسپورای آذربایجانی. رویکرد تامین منافع در جامعه و سطح دول دو کشور ترک همسایه.
۹. رسانه و فرهنگسازی و نهادینه کردن اجتماعی مقولات حقوق کودک، زن، محیط زیست، آب، مدیریت پسماند، فرهنگ ترافیک، کتابخوانی، تفکر تحلیلی انتقادی، دیگر پذیری، ارتباط گیری با نسل z
۱۰. پتانسیلهای سرمایه گذاری، موقعیت ژئوپلیتیک معطوف به کریدور های بین المللی.