"آوای تبعید" درگی‌سی‌نین، 23 جو سایی، اؤزل تورکجه سایی‌سیندان.
توم درگی‌نی پی دی اف فایل کیمی یئندیرمک اوچون، مقاله‌نین سونودا اولان لینکه کلیک ائدین
(دیقت: آذربایجاندا تورکجه نشرین میزانی‌لا باغلی، یازی‌نین آلتیندا، ضروری بیر ایضاحات آرتیریلمیشدیر)
دیجیتال دئوریمین یایقینلاشماسی‌نی من، شرطی اولاران 1995 حساب ائدی
اؤزگور اؤزنشر
اسگی‌دن، ایران مملکت‌ینده هر بیر کیتاب، مقاله یا قیصا شعرین نشری، بیر مدیال اورقان‌ین وار اولماسی و او اورقان‌ین، تورک دیلینده یا آذربایجانلا باغلی بیر یازینی نشر ائتمک اوچون ایکی شرط لازیم‌ایدی:
1. مدیال اورقان‌ین یؤنتیمی اؤزو، بو اثرین نشریله راضی اولسون،
2. همان اورقان، بو اثری نشر ائتمه‌نین امنیتی هزینه‌سینی اؤده‌مه‌یه حاضیر اولسون.
بو شراییط‌ین بللی اولان نتیجه‌لریندن بیر اؤرنه‌یه ایشاره ائتمک لازیم اولسا، بولوت قره‌چورلونون، "سازیمین سؤزو" کیتابی‌نین نشرینه باخماق اولار. بو اثرین خالیقی، اصلینده دده قورقوردن اون ایکی بویونو نظمه چکمیشدیر. "سازیمین سوزو" یالنیر بو اون ایکی‌بویون، دؤرد بویونو اؤزونده ائحتیوا ائدیر. توم اثرین یالنیز ایکی دانگی اولان "سازیمین سؤزو" شاه رئژیمی دؤرونده قاچاق، آز تیراژ و پیس چاپ کیفیتی‌ایله نشر اولموشدور و اثر تام اون ایکی بویوایله نشری، اثری یارادان بولوت قره‌چورلونون اؤلومودن چوخ سونرا، ایسوئچده "دده‌مین کیتابی" آدیلا مومکون اولدو. (رئداکتور دوکتور محمدعلی فرزانه، تریبون درگی‌سی و دورنا درنه‌دیی‌نین اورتاق نشری، 2001، استکهلم)
دیجیتال‌لاشما، بو باخیمدان بیر دئوریم یاراتدی. هر بیر شاعیر و یازیچی، اؤز اثرینی نشر ائتمک اوچون، بیرنئچه سئچیم آراسیندا، سئچه بیلر کی اثرین هانسی فورماتدا و هانسی اورقاندا یا پلاتفورمدا نشر ائله‌سین. آرتیرماق یئرینده اولار کی، غیری دموکراتیک بیر سیاسی رئژیمین حاکمیتی‌نین کونترول ایمکانیندان و سانسوروندان قورتارمیش بو تیپلی، سؤزون تام معناسیندا "اؤزگور اؤز نشر" ایران کیمی اؤلکه‌لرین وطنداشی اوچون، یالنیز ال چاتماز بیر رؤیا حساب اولا بیلردی. بو آزادلیق، ساده‌جه بیر "نشر ایمکانی" کیمی گؤرونمه‌مه‌لی‌دیر. بیر قلم صاحیبی، هله الینه قلم آلمادان یا کلاویاتورا اؤنونده اوتورمادان، اثری‌نین ایلک جومله‌لرینی و مؤحتواسینی ذهن‌ینده سئیر ائدرکن، اؤزونو سربست حیس ائتمه‌سی، اونون یارادیجی‌لیغینا تأثیر بوراخیر. داها هر بیر جومله‌نی قورارکن یا هر بیر فیکرین فانتازیاسینا دالارکن، اثرین نشر طالع‌ینه هانسی تأثیری قویاجاغینی گؤتور ـ قوی ائتمک لازیم گلمیر.
غلطنامه‌لر، مرجوع سهولر، آفتورئداکسیون
قدیمدن "سهو مرجوع‌دیر" دئمیشلر یعنی اینسان اؤز سهولرینی آنلادیغی زامان اونلارا دوزلیش گتیره بیلر. آما بو پرینسیپ، چاپ اولموش اثرلره عایید ائدیله بیلمزدی. بیر اثر، چاپ ماکیناسیندان چیخدیغی زامان، دوزلیشه باغلی حئساب اولور. بو پرینسیپ‌ده البته موستثنا حال‌لار دا واردیر. میثال اوچون اگر اثر ایکینجی نشره گئتسه، مؤلیف، اؤز اؤره‌یینده تیکان کیمی بیتمیش بو سهولری جراحی ائتمک شانسی تاپیر. دیگر موستثنا ایسه، اثرین چاپ ماکیناسیندان چیخماسیندان سونرا آمما نشریندن اونجه اولان فاصیله‌ده کشف اولموش سهولردیرلر. قدیملر؛ بو حالدا، کیتابین اورتاسینا بیر یا بیر نئچه صحیفه‌دن عیبارت هر مولفه تأسسوف حیسی و اوره‌ک آغریسی وئرن، "غلطنامه" آرتیرماق اولاردی. دیجیتال ایام‌ین مؤلیفی، حتی اثرین نشریندن سونرا، ایسته‌دی قدر و هرواخت آرزو ائتسه، اؤز اثرینه قاییدیب و دیجیتال دئوریمین اونا بخش ائتدی‌یی، سؤزون اصیل معناسیندا "سهوی مرجوع" ایمکانیندان یارارلانا بیلیر. بو ایمکان قلم صاحیبی یا اصلینده کلاویاتورا صاحیبی‌نی، ایملا و اینشا سهولرینه یول وئرمک استرس‌یندن قورتاریر.
ایملا سهولریله باغلی، یئنی بیر ایمکان "آفتورئداکسیون" ایمکانی دیر. بو ایمکانلا چوخ عادی حال حئساب اولان ایملا سهولری، بو علاوه ایمکان طرفیندن، مؤلفین نئجه دئیرلر، روحونون خبری اولمادان، اؤز ـ اؤزونه دوزلیر.
گئنیش‌لنمیش آفتورئداکسیون ایمکانی
یوخاریدا کی ایمکانا بیر داها فونکسیا آرتیرماق مومکون‌دور. آفتورئداکسیون ایمکانی سیزین "گلمیشوق" کیمی تایپ ائتدی‌ییز بیر کلمه‌نی، سیزدن سورمادان، اؤز دوزگون فورماسیندا یعنی "گلمیشیک" کیمی ثبت ائدیر. بو ایمکان ایکی نؤوعدن اولا بیلر. بیری، کلمه ایشلمجی یا word processor پروقرامی‌نین فابریکا حالیندا مؤجود حال‌لاردیر. باشقا نؤوعی‌ایسه، مؤلیف‌ین اؤزونون سهو تایپ ائتمه‌لرینه عادت ائتدی‌یی حال‌لاری دا بو ایمکانا علاوه ائتدیکلری اولا بیلر. یعنی قلم صاحیبی، اؤز پروقرامینی عاغیللاشدیرا بیلیر.
باشقا بیر عاغیللاشدیرماق ایمکانی، بیر متن‌ده چوخ تکرار اولان یا بیر مؤلف یا موترجیم‌ین تئز ـ تئز موراجیعت‌ائتدیی اوزون سؤزلرین تایپینی، بو ایمکانلا راحاتلاشدیرماق‌دیر. میثال اوچون اگر ترجومه اولونان بیر متن‌ده، "سوئت سوسیالیست رئسپوبلیکالاری ایتتیفاقی" چوخ تکرار اولور، موترجیم بو اوزون سؤزون یئرینه، "سسس" تایپ ائتمه‌نی، پروقراملاشدیرا بیلر. بئله بیر حالدا، آفتورئداکته اولماقلا قیصا بیر سؤزو، اوزون سؤزله دئیشیلمه‌نی افتوماتلاشدیرا بیلر. یعنی بیر شخص، اؤز کلمه ایشلمجی پروقرامینا امر وئریر کی، "سسس" تایپ اولان زامان، بو عجاییب قرافئم یئرینه، "سوئت سوسیالیست رئسپوبلیکالاری ایتتیفاقی" عیبارتی اوتورسون.
دیجیتال آرشیو و دونیا کیتابخاناسی
یئنی اثرلر ذاتا دیجیتال دوغولورلار و بونونلا پارالل اولاراق، اسگی اثرلر ده، دیجیتال‌لاشیرلار. یوزلر و مینلر تاریخی سند، ادبی اثر و مجموعه‌لر، دیجیتال‌لاشماقلا، "عؤمور دوباره" ائدیرلر. بو مودعانین چوخ پارلاق نومونه‌لرینی محمدرضا الاردبیلی‌نین سونسوز و سیتماتیک امه‌یی‌نین نتیجه‌سی اولان "آچیق سؤز" سایتی‌نا باخماق اولار. (باخ: http://www.achiq.info) امیرعزتی‌نین "باشگاه ادبیات" پروژه‌سی و اونا بنزر فعالیتلر چرچیوه‌سینده ده، آذربایجانلا باغلی بیر چوخ اثر، دیجیتال آرشیوه آرتماقلا، بو اثرلری، محو اولماقدان نیجات وئریب و عینی حالدا، موخاطبلرین یاشاییش آدرسیندن آسیلی اولمایاراق، هر کسین ایختیارینا وئرمیشلر. بونلاردان علاوه، دؤولت دسته‌یی اولان بیر سیرا دیجیتال کیتابخانا، آذربایجان جومهوریتی، تورکیه و حتی ایراندا، تورک دیلینده و آذربایجانلا باغلی اولان باشقا دیللی اثرلرین توپلاماسی‌لا مشغولدورلار. هابئله، دونیا آکادمیک اوجاقلاری‌نین هامی‌سیندا یارانان علمی اثرلر، دیجیتال دونیادا هامی‌نین ایستیفاده‌سینه وئریلمکله، آذربایجانلی‌لارین دا دونیا کیتابخاسیندا اولان پایی‌نی آرتیریر و زنگین‌لشدیریر.
دیجیتال و سینیرسیز اورتام
اسگی‌دن کیریل الیفباسینی اوخویا بیلمه‌ین گونئی آذربایجانلی‌لار، قوزئی آذربایجانین لاتین الیفاسینا کئچمه‌سی‌‌ایله، تورکیه و قوزئی آذربایجان حوزه‌لرینده وار اولان اثرلره داها راحات و بیرباشا ال تاپیرلار. سوسیال شبکه‌لرده، لاتین الیفباسیلا، تورک دیللی اورقانلاردا، کیمین تورکیه‌دن یا آذربایجانین اوتای‌ـ‌بوتاییندان قاتیلماسی، اؤنمینی ایتیریر و سینیرسیر بیر اورتام یارادیر.
یوتیوب‌دا ویدئو ترانسکیرپسیون
یوتیوب شبکه‌سی، بوتون دونیا کیمی، آذربایجانی باشقا بیر مؤعجوزه‌وی ایمکلانلا تانیش ائتمیشدیر. سیز هر ویدئویا باخارکن، اوردا دئیلن سوزلری، ائکرانین یانیندا، متن کیمی ده، دیجیتال ترانسکریپسیون کیمی‌ده گؤرمک و کپی ائتمک اولور. هله‌لیک بو ایمکان بوتون دیللره مومکون اولماسادا، تورکیه تورکجه‌سینده اولان ویدئولارین دیجیتال ترانسکریپسیونونو گؤرمک و بو متنی، متن کیمی کپی ائتمک اولار. بو ایمکان، بیر ویدئودا دانیشیلان سؤزلری پیاده ائدیب و میثال اوچون ترجومه ائتمک اوچون، سون درجه یاردیم ائدیجی دیر.
گوگل ترانسلیت
یوخاریداکی بحثین دوامیندا و اونونلا باغلی اولاراق، گوگل ترانسلیت‌ین رولودا، دیققته لاییق‌دیر. ماراخلی بیر گلیشمه کیمی، بیز شاهید اولوروق کی، گوگل ترانسلیت گوندن گونه عاغیل‌لاشیر و فارس، روس و آذربایجانلی‌لارین یازدیقلاری باشقا دیللر و حتی تورک دیلینی، فردی قایدادا، هر فردین ان راحات قوللاندیغی، دیله ترجومه‌سینی وئریر. بو فنومنی بیر فرضی اؤرنکله وصف ائتمک اولار: فرض ائدین من، بیر سوسیال شبکه‌ده فعالام. بو شبکه‌ده منیمله لاتین الیفاسیندا یازیشمالار و یاییملار اطرافیندا بیر اورتامی پایلاشان، تورکیه و قوزئی آذربایجاندا یاشایان اینسانلار هابئله ایکینجی و سونراکی نسیل‌لر دونیانین دؤرد بوجاغیندا تورک موهاجیرلر قاتیلیرلار. طبیعی بیر حالدا، من کیمی زامان، فارسجا یازیرام یا فارس دیللی بیر پوست پایلاشیرام. بو متنی، قوزئی آذربایجاندان اولان بیریسی یا آلمانیادا یاشایان نه اینکی فارس دیلی، حتی تورک دیلینی بئله دوزگون اوخویا بیلمه‌ین بیر تورک گنج، دیجیتال عالمین مؤعجوزه‌سی اثری، بیری (قوزئیلی) روس دیلینده و او بیریسی (آلماندا یاشایان قوربتچی گنج) آلمان دیلینده اوخویور. بیز هله بو فنومین باشینداییق آمما بو یالنیز اؤنده گلن سینیرسیز اورتامین طلیعه‌سی دیر.
الیفبا سینیرلاری
تورک دیلی‌نین موعاصیر چاغدا اوچ الیفبادا یازیلماسی بیر فاکت و اصلینده بیر فاجیعه‌دیر. دیجیتال دئوریم، قوزئی آذربایجاندا کیریل الیفباسیندان لاتین الیفباسینا کئچمه‌سی، آذربایجان ناظیرلر کابینتی‌نین قراری‌له (5 نویابر 1992) معین گئجیکمه‌ایله حیاته کئچدی. (حیدر علی‌یئوین 18 ایون 2001 تاریخلی پریزیدنت فرمانی‌ایله همان ایلین بیر آوقوست‌یندان)
گونئی آذربایجاندا، مسئله داها چتین‌ایدی. اگر لاتین و کیریل الیفبالاری آراسیندا بیره‌ـ‌بیر باغ واریدی، لاتین و عرب الیفبالارینا گلدیکده مسئله یوموشاق دئسک، بیرآز موعمما کیمی‌دیر. بو یولدا چالیشمالار، دیجیتال دئوریمین ایلک چاغیندان باشلادی و بعضی چئوره‌لر، بیر چوخ پروژه‌لری گؤتورـ‌قوی ائتمکله مشغول اولدولار. بوتون بو چابالاردان، ایکیسی کونکرت بیر نتیجه‌یه واردی.
بونلاردان بیری‌نین محصولو اولان پروقرام، CV آدیندا ایدی. بو پروقرام، علی‌رضا بی صرافی‌نین اؤنردی‌یی پروژه اساسیندا، پروقرام یازما اوزمانی دوکتور منصوری‌زاده طرفیندن حاضیرلاندی. بو پروژه چرچیوه‌سینده، علی‌رضا بی صرافی، دیل و خط قایدالاری‌نین الگوریتملرینی و چارتلارینی یازاندان سونرا، دوکتور منصوری‌زاده طرفیندن، نظره آلینمیش پروقرام بیلگی‌سایار دیلی‌نه چئوریلیب حاضیرلاندی. بو آلگوریتملرین نئجه یازیلدیغی و پروژه‌نین آرخاسیندا اولان دوشونجه طرزی، اؤزو چوخ ماراخلی آمما موستقیل بیر مؤوضوع‌دیر. نتیجه اومید وئریجی‌ایدی و آیدین‌ایدی کی، نؤوبتی بیر یئنی‌له‌مکده، چوخ پارلاق بیر محصول آرایا چیخاجاقدیر. سون ایللرده توم بیلگی‌سایار پروقراملاری و پلاتفورملاری‌نین توم یئنی‌لشمه‌سیندن سونرا، بو پروقرام‌دا، اساسدان بیر یئنی‌لشدیرمک لازیمدیر.
باشقا بیر پروقرام، دوکتور غفور علی‌پور آدلی باشقا بیر اوزمان پروقرامیست طرفیندن یازیلدی. بو پروقرامین آدی AzConvert دیر و اونو اینترنت‌دن یئندیرمک مومکون‌دور.
الیفبا استانداردلاشماسی
ایراندا عرب الیفباسیندا تورک دیلینده یازمادا حاکیم اولان قارقاشایا سون وئرمک مقصدیله، وارلیق درگی‌سی آکادمیک بیر چالیشمادان سونرا، گوجلو بیر ایراده آرایا قویوب و ایکی اورتوقرافی سئمیناری کئچیردی. (سونو 18 مهر 1380، 5 اوکتیابر 2001 سندلرین لینکی "آچیق سؤز" سایتیندا) بو سئمینار دیجیتال دئوریمی‌نین ایلک ایللرینه تصادوف ائله‌دی او جومله‌دن، لاتین‌ـ‌عرب الیفبالاری آراسیندا کؤچورگن پروقراملارین یازیلماسیندا، بو سئمنیارین قرارلاری، موهوم رول اوینادیلار. هابئله، دیجیتال عالمین "یاریم فاصیله" و "دونموش فاصیله" کیمی ایمکانلاری، عرب الیفباسیندا یازیلان متنلری، اوخوناقلی ائله‌دی. میثال: بو اوچ یازیلیشا دیقت ائدین:
1. "موسیقیچیلریمیز"
2. "موسیقیچیلریمیز"
3. "موسیقی چی لریمیز"
ایلک یازیلیم، یاریم‌فاصیله‌له فونکسیاسیندان فایدالانمیش‌دیر. فارس و عرب دیلرینده قوللانیلان "موسیقی" سؤزو، اوچونجو یازیلیمدان فرقلی اولاراق، ایلک باخیشدا آچیق‌ـ‌آیدین گؤرسنمه‌سیله یاناشی، بوتون سؤزون، واحید بیر سؤز اولماسی‌دا بللی‌دیر. بئله‌لیکله، تورکجه اوخومادا چتینلیک چکن بیر فرد، ایلک باخیشدا، "موسیقی" سؤزونو عادی بیر سورعتله اوخویو و آردینجا گلن "چی" و "لریمیز" شکیلچی‌لری اونا آرتیریر. بو شکیل‌چی‌لرین سایی چوخ آزدیر و چوخ تکرار اولمالارینا گؤره، آز بیر زاماندا، فردین ذهن‌ینده ثبت اولور. قیاس اوچون دیقت ائتدیکده گؤرسنیر کی، ایکینجی یازیمدا "موسیقیچیلریمیز" فورموندا، آچار سؤز اولان و اوخوجویا تانیش اولان "موسیقی" سؤزو بیر نؤوع ایتیر باتیر. "تام فاصیله" و "دونمامیش" فاصیله‌ایله یازیلمیش اوچونجو واریانت‌دا، سؤزون کؤکو و شکیلچی‌لری پراکنده گؤرسنیرلر و ایلک باخیشدا بللی اولمور کی بیر سؤزون اجزاسی‌دیرلار.
بوندان علاوه، اؤنجه ایشاره ائتدی‌ییم کیمی، Word و اونون کیمی اونلارلا پروقراملار حتی آز قالا بوتون پروقراملار و پلاتفورملاردا، آفتوفئداکسیون، اوتوماتیک ایصلاح یا Autocorrection ایمکانی، تورک دیلینده ایملا استانداردلاشماسینا یاردیم ائدیر.
لاتین‌لشمه سورجی
یوخاریدا ایشاره اولدوغو کیمی، تورک دیلی‌نین فرقلی الیفبالارلا یازیلماسی، ایللر بویونجا بیر جیدی سورون اولموشدور. بو دورومدان چیخمانین ان اوپتیمال یولو، کیریل و عرب الیفبالاریندان، لاتین الیفباسینا کئچمک ایدی. ماراخلی بیر حالدیرکی، دیجیتال دئوریمین ایلک دؤورونده، هله لاتین‌دن باشقا الیفبالاردا یازان کلاویاتورا (کیبورد) یوخ‌ایدی بو چاتیشمامازلیق باعیث اولدو کی، حتی فارس دیلینده یازماق اوچون لاتین الیفباسیندان ایستیفاده اولسون. همین چاتیشمامازلیق (عرب الیفباسیندا کلاویاتورا یوخلیغی) تورک دیلینده یازانلاری بو الیفباایله یازماغا سؤوق ائتدی.
بو ایشین داها ماراخلی بیر یؤنوده واریدی و واردی. اگر بیر تورک، عرب الیفباسیندا مئساژ یازیرسا، عادت اساسیندا، فارسجا یازیر. آمما همن تورک، لاتین الیفباسیلا یازارکن، دنگه، بیرآز تورکجه یازماغا آغیرلاشیر. یعنی اگر سئچیم "خانه" و "ائو" آراسیندادیرسا، عادت، "خانه" یازماغی حؤکوملی ائدیر. آمما اگر لاتین کلاویاتوردا، لاتین الیفباسیندا یازماق مجبوریتی وارسا، سچیم Khane و Ev آراسیندا اولورسا، تورکجه اولان Ev آغیر باسماغا باشلاییر.
مولتی‌مدیا
تورکجه یازما و اوخوماقدا چتینلیک چکن آذربایجان و غیری آذربایجان تورکلری‌نین، تورکجه دانیشماق و تورکجه ائشیدمکده بیر ساکینجالاری یوخدور. بو سببدن، بئین‌ینده بیر شعر "یازمیش" بیر تورک، مولتی‌مدیال ایمکانلار ساغلایان دیجیتال بیر اورتامدا، اؤز شعرینی، یازماغا ائحتیاجی اولمادان، اؤز سسی‌له اوخویوب، سوسیال شبکه‌لرده یایا بیلیر و همن شعر، یوخاریدا سؤزو گئدن الیفبا سینیرلارینی آشارکن، ایرانین هر یئرینده و ایراندان کناردا موخاطب تاپا بیلیر. بو مقامدا، سسی یازیا چئویرن و یازسینی سسه چئویرن پروقراملاین دا پایی‌نی بو منظره‌یه آرتیرساق، دیجیتال دئوریمین، یئنی بیر آشاماسیندا اولمامیزی دا دویا بیلریک.
کولتورل اورتاملار
اسگی‌دن، سؤز صاحیبلری اولان شعر و نثر یارادیجی‌لاری، اؤز تجروبه‌لرینی بیربیرلریله پایلاشماق اوچون، شعر آخشامی و ادبی درنکلرده بیر یئره توپلاشا بیلیردیلر و طبیعی اولاراق همیشه بو توپلانتی‌لار، لوکال کاراکتر داشاییردی. بوگون دیجیتال دونیادا، سینیرسیز بیر کولتورل اورتام یارانمیشدیر و بو دونیانین چاتیسی آلیندا، هر بیر سؤز صاحیبی دیگر قلمداشلاریلا، بیر آرایا گله بیلیر. اؤز کولتورونه صاحیب چیخماقدا مین بیر مانع‌له قارشیلاشان آذربایجانلی قلم صاحیبلری اوچون بو گلیشمه داها موبارک بیر حادیثه‌دیر.
اسگی چاغدا، عنعنوی درنک‌لر و ادبی آخشاملارین فعالیتی، حاکیمیت طرفیندان قیسیتلاندیغیندان علاوه، کیچیک شهرلرده مومکون اولموردو. بو فعالیتلر، اونیورسیته‌لر و بؤیوک شهرلرده مقدور اولوردولار.
یئنی دیجیتال دونیادا بو تیپلی فعالیتلر، حتی اؤلکه سینیرلارینی آشابیلیر.
دیجیتال دئوریمین باش وئردی‌یی چاغین اویقونلوغو
ایراندا ایسلام اینقیلابی باش وئرنده، اهالی‌نین یالنیز 37 فاییزی، یازیب اوخوماق باجاریردیلار. دیجیتال دئوریمین باش وئردی‌یی ایلده بور رقم ایراندا، 75 فاییز ایدی کی بو رقم‌ین او ایللرین گنجلری آراسیندا داها یوخاری اولماسی طبیعی‌دیر. بو باخیمدان، سؤزو گئدن دئوریمین، گنج و اورتا نسلین ساوادلانما اورانی‌نین یوخاری اولدوغو ایللرده باش وئرمه‌سی، بو حادیثه‌نی تورکلر و آذربایجان ادبیاتی اوچون، داها دا وئریملی ائتمیشدیر.
باشقا بیر مقام، هم ایران و هم تورکیه و آذربایجان جومهوریتی توپلوملاریندا، ساوادین عومومی‌لشمه‌سی دیر. فرضا اگر گونوموزون دیجیتال دئوریمی مشروطه دؤرونده باش وئرسه‌ایدی، بو دئوریمدن یالنیز اهالی بیر فاییضی یارارلانا بیله‌جکدیلر. هابئله حاضیرکی دونیادا، اینسانلارین عومومی ریفاه سویه‌سی‌نین آرتیمی، اونلاری، یالنیز چؤرک آواره‌سی اولماقدان قورتاریب و اونلارا سوسیال شبکه‌لرده فعال اولماق و سانال دونیانین وطنداشی اولماق کیمی واخت طلب ائدن ایشلر دالینجا گئتمه‌یه ایمکان وئرمیشدیر.
کیفیت‌ده عدالت
اسگی زامانلار، چاپ و نشر صنایعی‌نین اؤزل‌لی‌یی، اونلارین محصولو اولان چاپ اثرلری‌نین کیفیت‌ینده بیرباشا گؤرسنیردی. بئله کی، مثلا قوزئی آذربایجاندا بیر چاپ اثرینی اله آلاندا، اونون باکی یا موسقوا چاپی اولماسی درحال گؤرنوردو. خصوصیله رنکلی چاپدا، حتی گؤرنوردو کی اثر، باکی، موسقوا، شرقی آلمانیا یا غربی آلمانیادا چاپ اولوبدور. ایرانا گلدیکده ده، ایلک نؤوبه‌ده دؤولت مطبعه‌لرینده چاپ اولموش درس کیتابلاری یا امیرکبیر کیمی بؤیوک ناشیرلرین چاپ ائله‌دیکلری اثرلر، حروف دوزومو، صفحه‌بندلیک، شیرازه، اوز قابیغی دزاینی و هر هرهانسی باشقا باخیمدان کیفیتلی‌ایدیلر. کیچک و کاسیب مطبعه‌لرده چاپ اولماغا محکوم اولموش تورک دیللی اثرلر، یوخاریدا آدی گئدن "سازیمین سؤزو" کیمی، کیفت باخیمیندان ان آشاغی روتبه‌یه مالیک اولوردولار.
دیجیتال‌لاشما بو ساحه‌ده ده، بیر دئوریم یاراتدی. بوگون بیر دؤولت بودجه‌سیله یارانمیش دیجیتال بیر اثرین، تک باشینا بیر مکتب شاگیردی طرفیندان یارانمیش اثر، یا کیفیت باخیمیندان اوخشار سویه‌ده اولا بیلر یا حتی مکتب شاگیردی، دؤولت اورقانی‌نین آرایا چیخاردیغیندان داها کیفیتلی و سامباللی بیر اثر نشر ائده بیلر.
سینیرسیز گؤروش
نورمال حالدا و داها دوغروسو، اسگی دونیادا، گؤروشمک یالنیز سفرله مومکون اولوردو. بو ایسه، او دئمکدیر کی، بیر یئرده یاشامایان ایکی اینسان‌ین گؤروشو، همیشه باهالی سئودا ایدی و اگر بو گؤروشده، مادی بیر گلیر گؤزلنمیردی یا درین فردی و عائیله باغلاریندان سؤز گئتمیردیسه، اوندا گؤروشه لازیم اولان مادی وسائیطی صرف ائتمک، عقل شرطی دئیردی. او دونیادا، یالنیز تیجارت، زیارت و عائیله گؤروشلری مقصدیله سفر باش وئریردی و گونوموزده دبده اولان توریسم آدلی بیر شئی، هله، کشف یا ایختیراع اولمامیشدی. بئله‌لیکله آذربایجانلی و غیری آذربایجانلی تورکلرین گؤروشلری، یالنیز قید اولان اوچ مقصدله باش توتان سفرلرین حاشیه‌سینده باش توتابیلردی. آذربایجانلی‌لارین باشقا تورکلرله گؤروشمه‌سی، مشهد، کربلا و مکه زیارتلری عرفه‌سیندن علاوه، باکی‌دا فعله‌لیک ائتمک و عوثمانلی‌دا تیجارت سفرلرینده مومکون اولوردو. یوز ایل اؤنجه، عوثمانلی‌نین ایفلاسا اوغراماسی و روسیه‌نین اؤز اطرافینا، سماسیندان قوش کئچمه‌ین دمیر پرده هؤردویو فاکتلاری، هم ایقتصادی باخیمدان و هم اینسانی و مدنی ایلیشگی‌لر باخیمیندان بیر فاجیعه‌ایدی.
دیجیتال دئوریم، بو دردین ده، درمانی‌نی گتیردی. دیجیتال دونیادا، یالنیز تاجیرلر و زووار یوخ، هم‌ده قلم و فیکیر صاحیبلری‌نین گؤروشلرینه یئر یاراندی.
تورکجه یازیب اوخوماق
ایراندا اگر فارس دیلیینده یارادانلارا، هر بیر مکتب گؤرموش شخص، پتانسیل موخاطب‌دیر سه، تورکجه‌نین یالنیز شیفاهی دیل اولماغا محکوم اولدوغوندان، بو دیلده یارادیلمیش اثرلرین موخاطبی، چوخ محدود بیر ائلیته خاص اولموشدور. بوردا مکتب گؤرموش اولماقدان علاوه، بیرده تورک دیلینده اوخوماق اوچون زحمت چکمک لازیمدیر. اگر فارس دیلینی تحصیل سیستم‌ینده، نومره آلماق، ایمتاحاندان کئچمک و ایش تاپماق کیمی حیاتی موتیولرله اؤیرنیریک، نه نومره و نه ایمتاحان و یا نه ده ایشله باغلی اولمایان تورکجه‌نی اؤیرنمک زحمیتنی چکمک، یالنیز سونسوز و دوغال بیر سئوگی موتیوی‌له باش توتمالی‌دیر.
بوگون دیجیتال دئوریم عوجوباتیندان، تورک دیلینده مکتب گؤرمه‌میش آذربایجانلی، "یازیلی تورکجه"نی، نثر، شعر و (حرکتلی یا ثابیت) تصویرلر ایچینده گؤره بیلر. "ملانصرالدین" ژورنالی‌نین کاریکاتورلاری‌نین حاشیه‌سینده تورکجه سؤزلر، 115 ایل اؤنجه، ساوادسیز کوتله اوچون یاریم مکتب رولو اینادیغی کیمی، دیجیتال دئوریم دؤورانیندا دا، اؤز دیلینده ساوادسیز اولان آذربایجانلی‌لار اوچون، دیجیتال دونیانین تورکجه و چوخ واخت لاتین الیفبالی یازیلارینی گؤرور. هر بیر سوسیال شبکه کلیپی، فیلم، یا سریال‌‌ین محتواسی، سس و تصویردن علاوه، بیر سیرا یازیلاری‌دا اؤزونده ائحتیوا ائده بیلیر و بو تیپلی یازیلار، اؤز دیلینده ساوادسیز اولان تورکلر اوچون، یازیب اوخوماق مشقی و مکتبی رولونو عؤهده‌لنیر. بئله‌لیکله سؤزو گئدن بو دیجیتال دئوریم، ایراندا یاشایان آذربایجان و غیری آذربایجان تورکلرینی، تورکجه‌نین یازیلی فورموایله، هر گون و هر آن قارشی‌لاشدیریر. اگر قدیمدن، باکی‌دان یاییلان تلویزیون پروقراملاریندا، تصویر کیفیت‌سیزایدی و اوردا کیریل الیفباسیلا یازیلان متنلری اوخوماق غیری مومکون ایدی، بوگون آغیللی تلفونلاردا، لاتین الیفباسیلا یازیلمیش متنلر، هم تکنیک باخیمدان سون درجه کیفیتلی‌دیرلر و هم ده موخاطب، او اثرلری اؤز تلفونونا یوکلهییب ساخالابیلیر و ایسته‌دی‌یی حالدا یاییمی دایاندیریب، ایسته‌دی‌یی متنی ثابت تصویر کیمی‌ده اوخویا بیلیر. بو سببدن دیر کی، بوگون اورمیه و تبریز کیمی شهرلرده، غیر دؤولتی نشر ساحه‌سینده، تورکجه نشر اولان کیتابلار، عونوان و تیراژ باخیمیندان، فارس دیللی کیتابلاردن قاباخدادیرلار.
توم درگی نی، پی دی اف فایلی بو لینکدن یئندیره بیلیرسیز:
http://avaetabid.com/wp-content/uploads/2021/11/آوای-تبعید-شماره-23-1.pdf
11 آوقوست 2021 ستوکهولم
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گونئی آذربایجاندا، تورکجه اثرلرین، نشراولان توپلام اثرلردن پایی،
بیر چوخ قلم صاحیبی‌نین امه‌یی‌له گون ایشیغی گؤرن، "ادبیات در تبعید" درگی‌سی‌نین، تورکجه اؤزل سایی‌سیندا یازدیغیم بیر یازیدا، آشاغیداکی جومله‌لر ده واردیرلار:
«بوگون اورمیه و تبریز کیمی شهرلرده، غیر دؤولتی نشر ساحه‌سینده، تورکجه نشر اولان کیتابلار، عونوان و تیراژ باخیمیندان، فارس‌دیللی کیتابلاردان قاباخدادیر.»
بو ایدیعالی جومله، بیر رسمی آمارا دایانمیر و یالنیز منیم شیفاهی دویدوغوم سؤزلرین اساسیندا دیر. اصلینده آشاغیداکی کیمی یازیلمالی‌ایدی:
«بیر سیرا کیتاب سئونلرین فیکیرینجه، رسمی اورقانلارین سیفاریشی اساسیندا و "سهمیه کاغاذ" آلماق کیمی یوللارلا، دؤولت وسائیطی‌نی منیمسه‌مه آماجلی نشر اولان دیرسیز ـ معناسیز اثرلی نظره آلماساق، بوگون اورمیه و تبریز کیمی شهرلرده، غیر دؤولتی نشر ساحه‌سینده، تورکجه نشر اولان کیتابلار، عونوان و تیراژ باخیمیندان، فارس‌دیللی کیتابلاردان قاباخدادیر.»
بونونلا یول وئردی‌ییم دیقت‌سیزلی دوزلتمک بورجومو یئرینه یئتیرمیش اولمامی حئساب ائدیرم و اومورام مقاله‌مین اوخوجولاری بو سهوی منه باغیشلاییرلار.
بو حاقدا لازیمی حساسلیق و دیقتی گؤسترن دوستلاردان تشکور ائدیرم.
علی رضا اردبیلی، 16 دکابر 2021
بو قونودا بیر سیرا دوستلارین دا نظرلرینی آشاغیدا قید ائدیرم:
1. شرقی آذربایجان نشر باخیمیندان 4 جو اوستاندیر. (تهران، خراسان رضوی، قم، شرقی آذربایجان) (بو حاقدا بیر خبرین لینکی) https://www.mehrnews.com/news/4481633/آمار-نشر-کشور-در-مهرماه-امسال-منتشر-شد-پیشتازی-کتاب-های-کمک-درسی
2. شرقی آذربایجاندا تورکی اثرلرین نشردن پایی 20 اعلام اولوبدور، بو حاقدا قاپساملی و هر ایل نشر اولان بیر رقم یوخدور. (بو حاقدا بیر خبرین لینکی) https://azarsh.farhang.gov.ir/fa/news/535543/کتاب-های-چاپ-شده-در-آذربایجان-شرقی-100-درصد-افزایش-یافت
3. ایراندا و آذربایجاندا نشر مسئله‌لریندن خبری اولان بیر سیرا دوستلار، تورکجه اثرلرین پایی کسین‌لیکله 20 دن یوخاری اولماسینی دئیرلر. اونلارا گؤره، تورکجه نشر اولان اثرلرین و تورکجه کیتاب ساتان یئرلرده جوشقو چوخ گؤزه دئیر. ائله بیر جوشقو کی، تورکجه اثرلرین قطعی 20 فاییزدان یوخاری اولماسینی ایلقا ائدیر.
4. کاغاذ سهمیه سی آلماق، صوری نشر و صوری ناشیرلر فنومن‌لری‌نین مئیدان چیخماسینا سبب اولموشدور. تورکجه نشر ایشینده باش وئرن فعالیتلرین کؤکونده بیر ایده آردینجا گئتمک و بیر پروتست احوالی حاکیم اولدوغوندان، او فارسجا اثرلرین یوزده 80 لیق پایی‌نا، هابئله سهمیه کاغاذ آلماق مقصدیله صوری نشرلرین داخیل اولماسی ائحتیمال اولونور و یقین کی، بو سببدن، تورکجه نشر اولان اثرلرین، پایی، آزالیب و 20 فاییز گؤرسنیر.